In het kort.
Nanodeeltjes zijn hele kleine deeltjes van een chemische stof. Bij zijn producten met nanodeeltjes . Er lopen momenteel veel onderzoeken naar de veiligheid van nanodeeltjes, zoals titaniumdioxide. Er zijn zorgen over nadelige effecten op de gezondheid bij het inslikken of inademen van nanodeeltjes.
Waarom zit deze stof in producten?.
Nanodeeltjes zijn 1 tot 100 nanometer groot. Een nanometer (nm) is een miljoenste millimeter en tot wel 10.000 keer kleiner dan de dikte van een mensenhaar. Nanodeeltjes kunnen van nature voorkomen in bijvoorbeeld voeding, maar ook in aswolken uit vulkanen en in rook van een barbecue of vuurtje.
Nanodeeltjes hebben soms een bepaalde vorm: kleine plaatjes, buisjes of bolletjes. Deze kun je niet met het blote oog zien. Door de grootte en de vorm kunnen ze de eigenschappen van een product positief beïnvloeden. Daarom zitten nanodeeltjes steeds vaker in producten. Veelgebruikte materialen voor nanodeeltjes zijn metalen, silicium of koolstof.
Nanodeeltjes kunnen in de volgende producten zitten:
Zonnebrandproducten: Nanodeeltjes van titaniumdioxide, zink en MBBT kunnen als UV-filter in zonnebrandcrème zitten.
Keukenapparaten: Nanodeeltjes van zilver kunnen als coating aanwezig zijn op keukenapparaten. De zilver deeltjes worden soms gemengd door andere materialen, zoals plastic en metalen als roestvrij staal (RVS).
Pannen met een anti-aanbaklaag: Nanodeeltjes van siliciumdioxide of titaniumdioxide kunnen als coating in een pan zitten. Ze zorgen voor een anti-aanbaklaag.
Kleding en plastic tuinstoelen: Nanodeeltjes kunnen in kleding en andere producten zorgen voor een coating die vuil en water afstoot. Zo kunnen nanodeeltjes van titaniumdioxide als zelfreinigende coating op plastic tuinstoelen zitten. Door de coating vormt (regen)water geen druppels, maar een dun laagje water. Vuil lost op in het laagje water en bij de volgende regenbui spoelt het vuil weg.
Mondkapjes: Op verpakkingen van sommige mondkapjes staat dat ze een antibacteriële en/of antivirale werking hebben, doordat er bijvoorbeeld nanodeeltjes van koperoxide, titaniumdioxide, zilver of grafeen zijn toegevoegd. Deze nanodeeltjes zouden ervoor moeten zorgen dat bacteriën en virussen zich minder goed kunnen vermenigvuldigen in je mondkapje. Ook beweren producenten dat mondkapjes met grafeen beter filtreren, meer lucht doorlaten en langer meegaan.
Is deze stof veilig?.
Bij normaal gebruik zijn producten met nanodeeltjes veilig.
Bij normaal gebruik komen uit de meeste producten geen nanodeeltjes vrij. Deze kunnen dan ook niet in je lichaam of het milieu terechtkomen. Er zijn een paar uitzonderingen, zoals persoonlijke verzorgingsproducten in spray- of poedervorm, zoals zonnebrandspray.
Gebruik een persoonlijk verzorgingsproduct met nanodeeltjes, zoals een zonnebrandproduct, niet in spray- of poedervorm. Dit adviseert de SCCS, een onafhankelijk, wetenschappelijk comité dat de Europese Commissie adviseert over de veiligheid van stoffen in persoonlijke verzorgingsproducten. Het inademen van nanodeeltjes van titaniumdioxide uit deze producten kan mogelijk kanker veroorzaken. Wil je weten of er nanodeeltjes in een persoonlijk verzorgingsproduct zitten? Kijk dan op het etiket of er tussen haakjes 'nano' achter het ingrediënt staat. Persoonlijke verzorgingsproducten met nanodeeltjes die je op je huid smeert, zoals zonnebrandcrème met titaniumdioxide in nanovorm beoordeelt de SCCS wel als veilig.
Producten waarbij nanodeeltjes in de lucht vrijkomen kun je het beste buiten gebruiken, zodat je er zo min mogelijk van inademt. Gebruik je deze producten binnen, ventileer de ruimte dan voldoende.
Verder is er vrij weinig bekend over de mogelijke gezondheidsrisico’s van producten waar nanodeeltjes in voorkomen, zoals in de anti-aanbaklaag van een pan of van mondkapjes.
Op 6 mei 2021 besloot de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) dat het niet zeker is of het gebruik van (nanodeeltjes van) titaniumdioxide (E171) in voedsel veilig is. Meer hierover lees je op de website van het RIVM.
Meer informatie.
Uit welke producten komen nanodeeltjes vrij?
Naast persoonlijke verzorgingsproducten in spray- of poedervorm, zoals zonnebrandspray, kunnen ook uit een aantal andere producten nanodeeltjes vrijkomen, bijvoorbeeld uit sprays voor het van schoenen en kleding of wanneer je met een 3D-printer aan het printen bent. De vrijgekomen nanodeeltjes kun je dan inademen. Ook zijn er aanwijzingen dat nanodeeltjes kunnen vrijkomen uit pannen met een anti-aanbaklaag, zoals titaniumdioxide en siliciumdioxide. Deze deeltjes kun je dan binnenkrijgen via voedsel. Het is niet bekend of je toegevoegde nanodeeltjes in mondkapjes inademt bij gebruik en ook niet of mondkapjes met nanodeeltjes, zoals titaniumdioxdie, koperoxide of zilver, beter beschermen tegen het coronavirus SARS-CoV-2 dan mondkapjes zonder nanodeeltjes.
Onderzoek naar de gezondheidsrisico’s nanodeeltjes: wat is er bekend?
Van veel nanodeeltjes is nog niet duidelijk of en hoe ze je lichaam binnenkomen. We weten bijvoorbeeld niet of de longen nanodeeltjes opnemen bij het inademen of dat het maagdarmkanaal ze opneemt bij het inslikken ervan. Ook is vaak niet duidelijk, als je nanodeeltjes binnenkrijgt, hoeveel er dan daadwerkelijk in je lichaam terechtkomt. Van veel nanodeeltjes is wel bekend dat ze in je lichaam snel afbreken of uiteenvallen. Sommige nanodeeltjes breken niet of slecht in je lichaam af, bijvoorbeeld nanodeeltjes van siliciumdioxide, titaniumdioxide, zilver en goud. Momenteel lopen er onderzoeken om te bepalen of slecht afbreekbare nanodeeltjes een voor de gezondheid zijn.
Wat zegt de wet over nanodeeltjes?
Voor nanodeeltjes gelden in principe dezelfde wetten en regels als voor chemische stoffen in het algemeen. Een aantal regelingen noemt nanodeeltjes:
In de Europese Cosmeticaverordening (1223/2009/EG) staat dat een product pas verkocht mag worden gebracht als er onderzoek is gedaan naar de mogelijke gezondheidsrisico’s van de stof in het product. Ook moet 'nano' tussen haakjes achter de naam van het ingrediënt op het etiket staan.
In de Europese Biocidenverordening (528/2012/EU) staat dat een aparte beoordeling van nanodeeltjes in biocideproducten nodig is. Ook moeten nanodeeltjes als 'nano' op het etiket staan.
In de Verordening medische hulpmiddelen (EU 2017/45) staat dat er speciale aandacht nodig is voor het gebruik van nanodeeltjes in medische hulpmiddelen. Onder deze wet vallen alle apparatuur, software en gebruiksproducten in de zorg, behalve geneesmiddelen. Deze medische hulpmiddelen moeten zo zijn ontworpen dat de kans zo klein mogelijk is dat bij gebruik deeltjes in het lichaam van de patiënt terecht kunnen komen.
In Europa vindt momenteel overleg plaats hoe het gebruik van nanodeeltjes in voeding in wetten en regels kan worden vastgelegd. In de Europese Voedselinformatieverordening (1169/2011/EU) staat nu wel dat het etiket moet staan of producenten nanodeeltjes aan het voedingsmiddel hebben toegevoegd. Als dit het geval is, dan vind je op het etiket bij de naam van het ingrediënt 'nano' tussen haakjes.
Gezondheidsrisico’s van ultra(fijnstof)
Motorvoertuigen (auto’s, brommers, vliegtuigen, etc.) en energiecentrales kunnen kleine deeltjes in de vorm van (ultra)fijnstof uitstoten. Fijnstof zijn in de lucht zwevende deeltjes ter grootte van 100 tot 10.000 nanometer. Deze deeltjes zijn iets groter dan nanodeeltjes en kunnen uit verschillende chemische stoffen bestaan. Fijnstof kan een rol spelen bij het ontstaan en verergeren van longziekten, hart- en vaatziekten en mogelijk ook hersenziekten. Ultrafijnstof bestaat uit deeltjes kleiner dan 100 nanometer en zijn dus nanodeeltjes.